Pojęcie iluzji było człowiekowi znane długo przed naszą erą, już w czasach starożności, kiedy to pierwszy raz pojawiały sztuczki takie jak znikająca piłeczka pod kubkiem. Wtedy taka manipulacja była często wykorzystywana w oszustwach i kradzieżach, a takie umiejętności były powiązywane z nadprzyrodzonymi mocami. Jednak mentalizm nie jest powszechnie kojarzony z trikami takimi jak wyciąganie królika z kapelusza. W odróżeniniu od iluzji jest on nurtem magii bardziej skoncentrowanym na umyśle człowieka oraz sposobach oszukiwania go. Jest sztuką sugestii, hipnozy oraz mowy ciała, gdzie Mentalista wywołuje pozornie nadprzyrodzone zjawiska. Manipulując ludzkim umysłem stara się przekonać ludzi, że posiada paranormalne zdolności. Wykorzystując swoje pieć zmysłów, stwarza wrażenie szóstego zmysłu.

Jednak warto być świadomym, że mentalizm jest tylko nauką polegającą na rozumieniu ludzkich zachowań, przewidywaniu różnych efektów i często manipulacji.

Czym jest mentalizm? Historia mentalizmu

Od czasów pierwszych iluzji powstało wiele nurtów z nią związanych. Ich ogólnym założeniem ma być zaskakiwanie widza poprzez wytwarzanie zdarzenia, które z pozoru nie ma logicznego wytłumaczenia. Iluzjonista tworzy sytuacje, w których wybiega poza percepcję rzeczywistości oglądających, tym samym sprawiając wrażenie posiadania nadprzyrodzonych umiejętności. Mniej popularna od tradycyjnej iluzji jest sztuka mentalizmu opierająca się na analizie ludzkich zachowań i typowych reakcji oraz wykorzystywania ich w procesie zaskakiwania.

Mentalizm swoimi korzeniami sięga czasów wczesnej Europy, kiedy przedstawicieli tej magii nazywano powszechnie wróżbitami, jasnowidzami czy prorokami. Byli oni szanowani zarówno przez społeczność jak i przez władców, nie tylko ze względu na rozrywkę, która byli oni w stanie zapewnić swoimi umiejętnościami odczytywania umysłu, ale ich porady były niezwykle cenione przed wyruszeniem na bitwę.

Grecy i Rzymianie, ze względu na swoją silnie zakorzenioną religijność, wierzyli w proroctwa, jakoby były znakiem od Boga. Przepowiednie głoszone przez proroków były dla wielu niezwykle istotne i głęboko w nie wierzono, dlatego też prorocy byli traktowani z ogromnym szacunkiem i zajmowali zazwyczaj wysokie stanowisko w społeczeństwie. Dawniej traktowano ich, jakoby byli oni obdarowani mocą jasnowidzenia, jednak dzisiejsi historycy twierdzą, że ich zdolności opierały się właśnie na sztuce mentalizmu. 

Uważa się, że pierwszego publicznego pokazu mentalizmu dokonał Girolamo Scotto w 1572 roku, jednak na tym nie kończy się udział tego rodzaju magii w udziale na księgach historii. Istnieją pogłoski, iż mentaliści umiejący na tyle skutecznie manipulować umysłem doprowadzili do wydarzeń z okresu II wojny światowej, a nawet mówi się, że Hitler oraz Stalin byli manipulowani przez psychologów, którzy stosowali na nich różne techniki wpływające na umysł.

Znani mentaliści

Alexander

Jako jednego z pierwszych popularnych mentalistów określa się Clauda Alexander Conlin, który na scenie widniał pod pseudonimem Alexandra, “który wie”. Swoją popularność zawdzięczał on sztuczkom, których w latach 20 XIX wieku nikt nie potrafił rozszyfrować. Zapoczątkował on popularnie kojarzony z mentalistami trend korzystania z kryształowej kuli. Poza występowaniem publicznie znany był również jako pisarz pierwszych tekstów dla magików.

Banachek

Steven Shaw trzydzieści trzy lata po Alexandrze przejmuje scenę mentalizmu. Określa się imieniem Banacheka, które w rezultacie legalnie zamienia na swoje imię również poza sceną. Angielski magik zasłynął z tego, iż przekonał on uniwersyteckich badaczy w latach 80 XIX wieku o posiadaniu nadprzyrodzonych umiejętności. 

Arthur T. Benjamin

Jest to znany amerykański matematyk specjalizujący się w kombinatoryce. Od 1989 jest profesorem na Harvey Mudd College, ale jest również znany z “matematyki mentalnej” oraz swoich występów na żywo.

Derren Brown

Na uniwersytecie w Bristolu student prawa drastycznie zmienia drogę swojej kariery i po obejrzeniu występu Martina S. Taylora decyduje się on na rozwój w dziedzinie mentalizmu. Jego początkowo małe koncerty szybko przemieniają się w dużą karierę, a jego program “Kontrola umysłu” zostaje wysoko nagrodzony, dzięki czemu Brown’a okrzyknięto jedym z najsłynniejszych mentalistów stulecia.

Max Maven

Na tej liście nie powinno zabraknąć mentalisty, który trafił do rankingu najbardziej wpływowych magików 20 wieku. Podobnie jak Banachek, jego imię i nazwisko legalnie zmieniono z Phila Goldsteinana jego pseudonim sceniczny. Maven jest autorem kilku książek na temat sztuki mentalizmu i stał się legendarną postacią w tej dziedzinie magii. 

Czy iluzjonista z założenia może również być nazwany mentalistą?

Tradycyjny iluzjonista kojarzy się garniturem, cylindrem oraz rekwizytami, takimi jak magiczna pałeczka, której można przypisywać sztuczki. Współcześnie jednak określenie iluzjonisty jest dużo bardziej ogólne, a mentalizm nie zawsze musi być nurtem, którym magik będzie się umiał posługiwać. Tak samo jak kwadrat jest prostokątem, ale prostokąt wcale nie musi być kwadratem, tak mentalista jest iluzjonistą, ale iluzjonista już niekoniecznie jest mentalistą. Mentalizm bowiem wymaga umiejętności odczytywania ludzkiego umysłu bez wyraźnych oznak zewnętrznych. Posługuje się on wyłącznie mocą sugestii i manipulacji, zazwyczaj bez rekwizytów.

Określenie mentalisty zdobywa coraz szerszy rozgłos i staje się popularne wśród tłumów. Współczesnie ludzi jest ciężej zaskoczyć. W czasach dzisiejszych, w których dominuje nauka zamiast wiary w zabobony wiele sztuczek już dawno zostało wyjaśnone, tak więc mentaliści muszą wykazywać się wciąż większą kreatywnością, aby dalej zaskakiwać tłumy.